Donostiako Koldo Mitxelena kulturunean Akademia Errariaren oroimenezko hitzaldiak antolatu dituzte. Kultur ekimen honetan Euskal Herriko intelektual garrantzitsuek parte hartu zuten. Tartean, bi zumarragarrek: Jose Maria Busca Isusi gastronomoak eta Anjel Cruz Jaka Legorburu historialariak.
Akademia Errarian ideia ezberdinak zituzten intelektual eta artistak elkartu ziren, adiskidetasunaz gozatzeko eta berpizkunde berri bat sustatzeko. Taldea 1955ean sortu zen, frankismo garaian. Diktaduran ezta- baida bultzatu zuten eta jakintza euskal gizartearekin partekatzen saiatu ziren. Zortzi urtetan lan egin zuten. Hainbat herritan bilerak egin zituzten. Zumarragan eta Ataunen, besteak beste.
Mehatxuak jaso zituzten eta egitasmoa bertan behera utzi behar izan zuten. Ordurako, arrastoa utzi zuten. Luis Martin Santos idazleak Akademia Errariaren bilera batean hitz egin zuen lehenengoz errealismo dialektikoaz. Jorge Oteizak, berriz, bere Quousque tandem ospetsua aurkeztu zuen.
Bi zumarragarrek ere bere aletxoa jarri zuten. Busca Isusi 1916an jaio zen eta 1986an hil. Italiatik trenbidea egitera etorri zen italiar baten biloba zen. Zientzia Naturalak eta Bromatologia ikasi zituen. Bere helburua jendeak ondo jatea zen eta Karlos Argiñanoren aurrekoa izan zela esan daiteke. Izan ere, Espainiako irratsaio entzunenetako batean kolaboratu zuen eta bere liburuak sekulako arrakasta izan zuten.
Jarraitzaile askok gutunak bidaltzen zizkioten aholku eske eta bere aholkuak etxean ere praktikan jartzen zituen. Hala, bere seme-alabei arrain urdina ematen zien egun duen ospe ona ez zuenean eta oliba olioa bakarrik erabiltzen zuen.
Ekintzaile handia izan zen. Euskal Herriko lehen izozki enpresa ireki zuen eta Zumarragako buzkantza lehiaketa abian jarri zuen Zumarragako produktu horren ekoizpena eta kontsumoa bultzatzeko.
1984an Zumarragako seme kuttuna izendatu zuten eta hil zenean buzkantza lehiaketari eta herriko kale bati bere izena eman zieten.
Historia zalea
Angel Cruz Jakak ere ondo merezitako kale bat du Zumarragan. 1914an jaio zen eta 2005ean hil. Oinarrizko ikasketak bakarrik egin ahal izan zituen eta mandataria izan zen lanbidez, baina bere jakin-mina asegaitza zen. Hala, Goierri garaiko herrietako historia ikertzeari denbora asko eskaini zion. Urretxuri eta Zumarragari buruzko zazpi liburu argitaratu zituen. Tartean, Ipeñarrieta familiari, Iparragirreri, Legazpi sendiari, Antiori eta Nikolas de Soraluzeri buruzkoak.
Mandatari lanari esker, Donostian Gipuzkoako beste intelektual batzuk ezagutu zituen eta bera izan zen Akademia Errariaren sorrera bultzatu zuenetako bat.
