
Asko asaldatu egiten dira eta ez dakitenola jokatu gaixoekin eta euren senitartekoekin. Gaia tabu daoraindik. Eskualdeko kaltetu batzuen gurasoak Zumarragako kulturetxean elkartzen dira astero euren seme-alaben alde lan egiteko etagizartearen ulermena lortzeko. Azken helburu honekin, IñaxiIkutzak, Bittori Arzelusek, Kontxi Ugartek, Jesus Mari Kerejetak etaAna Mari Etxeberriak ‘Otamotz’ aldizkarian euren bizipenei buruzhitz egitea erabaki dute.
Ana Mari Etxeberriak oraindik lanhandia dagoela uste du. “Garai batean bezala, senitarteko askokisilean daramate euren arazoa. Zer moduz dauden galdetzen diedanean,ez dute hitz egin nahi eta oso ondo daudela besterik ez dute esaten.Nik, berriz, galdetzen didatenean, lasai asko botatzen dut sentitzendudan guztia”, azaldu du.
Hala, bere ingurukoek euren arazoanormaltasunez ikustea lortu du. “Hasieratik dena kontatu nienlagunei eta urduri ikusten nautenean berehala galdetzen didate zergertatzen zaidan”, aipatu du.
Iñaxi Ikutzak, ordea, gaitzaezagutu berri duten senitartekoek euren arazoa ezkutatzea ulertzendute. “Guk urte asko daramatzagu kontu honekin eta dagoenekoibilbide bat osatu dugu, baina heldu berrientzat gogorragoa da.Gainera, askotan droga kontsumoa dago tartean. Buruko gaitz guztienatzean beste patologia bat dago eta askori droga kontsumoarenondorioz azalerazten zaio”.
Buruko gaitzek duten irudiak ere ez dulaguntzen. “Gehiago edo gutxiago, denoi kostatzen zaigu gai honiburuz hitz egitea. Izan ere, eskizofreniak oso irudi txarra du.Telebistan, adibidez, hilketekin lotu izan dute. Baina ez da hala,eskizofrenikoak normalean bere buruari min egiteko joera du”.
Hori guztia dela eta, Bittori Arzelusekdioen moduan, elkarteen babesa oso garrantzitsua da. “Arazo berberadutenek bakarrik ulertzen gaituzte, baina Ana Marik esan duen bezala,batzuei asko kostatzen zaie elkarteetara hurbiltzea. Asko gara, bainaez gaude oso elkartuta”.
Jesus Mari Kerejeta urretxuarra iritziberekoa da. “Ea jende gehiago elkartzen zaigun. Gure arazoakelkarri kontatzea oso lagungarria da. Gainera, elkarteek gaitzakhobeto ezagutzeko balio dute. Jendea beldurrik gabe etortzea nahidugu: hileko hirugarren astelehenean elkartzen gara Zelai Ariztikultur etxeko gure egoitzan. Zumarragako zentroko kontsultara joateatokatzen zaigunean herriko jende askok gure arazo berbera duelakonturatzen gara. Bestalde, iaz Legazpin hitzaldi bat antolatu genueneta 80 bat lagun hurbildu ziren. Guztion artean gure senitartekoakpertsona normalak direla ikusarazi dezakegu”.
Bittori Arzelusek gaixotasun batbesterik ez dela kontuan hartzea nahi du. “Gaixoak dira, besterikgabe. Ez da ezer gertatzen. Tratamendu bat jarraitu behar dute etakito”. Dena den, Kontxi Ugarte brinkolarrak eurek eta eurensenitartekoek behar baino baliabide gutxiago dituztela azpimarratunahi du. “Gizarteak baztertu egiten ditu eta lana aurkitzeko erezailtasunak dituzte. Horretaz gain, psikiatra gabezia dago, denboragutxi dute euren arretarako, ez dago terapia espezializaturik, ezdituzte etxe zaindutako nahiko…”.
Hori dela eta, senitartekoen lanaezinbestekoa da. “Senideok gaixoen eskubideen alde egin beharradugu. Down sindromea dutenak lehen etxean ezkutatuta egoten ziren,baina dagoeneko eskubide asko lortu dituzte. Guk berbera lortu behardugu. Dependentzia legeak, adibidez, ez ditu buruko gaixotasunakaintzat hartzen. Gure seme-alabek 10 urtetik gora eman ditzaketegaizki eta ez zaie lanik ematen. Krisia dela eta, sekula bainookerrago daude. Gureak tailerretan jendea kaleratzen ari dira.Gurasoen kontura bizi behar al dira beti?”, galdetzen du Ikutzak.Bittori Arzelusek onena lan egitea dutela dio. “Laneanentretenituta daude. Bestela, ohean, sofan etzanda, jaten… ematendute eguna”.
Izan ere, urtetan euren senitartekoezarduratu ondoren, euren gaitzen nondik norakoak nahiko ondo ezagutzendituzte. Hasieran, ordea, dena zen ezezaguna. Kerejetak ederkigogoratzen du. “Ez dakizu gertatzen zaion hori zer den eta pasatukozaiola pentsatzen duzu, baina urteak joan eta urteak etorri eta ezzaio pasatzen. Gutxi batzuek bakarrik gainditzen dute gaitza. Osogarrantzitsua da tratamendua jarraitzea. Uzten dutenean, ordura arteegindako guztia izorratzen dute. Gure kasuan, pilulak hartu behardituela konturatu da eta azken urte hauetan bera arduratzen da.Badaki hartzen ez badu gaizki jarriko dela”, dio.
Arzelusen kasua bereziki mingarria da.“Lehenengo ama jarri zen gaizki, gero ahizpa eta orain alaba.Alabarenak ez ninduen ezustean harrapatu… Alaba gaixo izatea osogogorra da, baina ordurako banekien gaitza nolakoa zen”, azaldu du.
Kontxi Ugarterentzat, berriz, ezusteaizan zen. “Eskizofrenia agerraldiak aipatu zizkidatenean, ez nekienzertaz ari ziren. Garai hartan oso gutxi entzuten zen halakoez. Oraingehiago hitz egiten da eta, nire ustez, ez da lehen bezain gogorrasenitarteko batek buruko gaitza duela jakitea”.
Baina medikuntza arloan ere lan handiadago oraindik egiteko. “Garai batean denei pilula berberak ematenzizkieten, nahiz eta gaitz ezberdinak zituzten. Zer edo zer aurreratuda, baina asko dago egiteko oraindik. Medikuek ez dute gaixobakoitzarentzat nahikoa denbora. Gaixoek badakite hori eta ez dietegertatu zaien guztia kontatzen, pilula gehiago emango dizkietenbeldur baitira”, dio Etxeberriak.
Iñaxi Ikutzak buruko gaitzak osokonplikatuak direla dio. “Nire semeak zortzi hilabete daramatzaAita Mennin eta eguneko 24 ordutan zaintzen dute. Hala, ere zalantzakdituzte: halako batean sendagaia ondo doakiola dirudi eta handik astebetera aztoratuta edo deprimituta ikusten dute”. Etxeberriakeskanerrak egin beharko lizkieketela dio. “Hala neuronak nola lanegiten duten ikusiko lukete”.
Zumarragarrak medikuek eta politikarieketxean gaixorik ez dutela nabari dela dio. “Batzuek bi minututanzer egin behar dugun esaten digute eta besteek baliabide askoditugula, baina gaixoekin bizi behar da errealitatea zein denjakiteko. Hasieran ez dakizu nondik nora joan eta sekulakoak eta biegin behar dituzu aurrera egiteko”.
Elkarteak egoera hobetzeko borrokatzendira. Solaskideak Agifes elkarteko kideak dira. “Zumarragako kulturetxean zortzi bat lagun elkartzen gara, nahiz eta Agifeseko bazkideak25 bat garen. Bestalde, osasun mental zentrora joaten direnak askozere gehiago dira”, azaldu du Kerejetak.
Guztien eguneroko bizitza gogorra deladiote. “Oso posesiboak dira. Beti atzetik ditugu. Bestalde, ezindiegu esan gaizki gaudenik, eurei kalte egiten baitie”, dioUgartek. Etxeberriak egun guztiak ezberdinak direla gehitu du. “Egunbatean ondo daude eta hurrengoan gaizki. Ez dute jarraikortasunik”.Iñaxi Ikutza legazpiarrak sendagaiek alde txarrak dituztelauste du. “Diziplina behar dutela esaten digute, baina oso pilulagogorrak ematen dizkiete eta horrek ahitu egiten ditu”.
Gehienek gaztetatik daramate pilulakhartzen. Izan ere, gehienetan 18 urte ingururekin azalerazten zaiegaitza. Kontxi Ugartek lehengusu bat ere badu eskizofreniarekin,baina bere kasua ez da hereditarioa. “Psikiatrari lehengusuarenkontua aipatu nion eta horrek ez zuela zerikusirik esan zidan. Semeahorretarako joerarekin jaioko zela eta 18 urte ingururekin arazorenbat izango eta eskizofrenia horrek piztuko zuela esan zidan. Hasierabatean neure buruari bota nion errua. Zer edo zer gaizki egin nuelapentsatu nuen. Zorionez, beste gurasoekin hitz egiteak asko lagundudit”, azaldu du.
Ikutzak guraso guztiek euren buruarierrua botatzeko joera dutela dio. “Zer edo zer gaizki egin dugulapentsatzen dugu, baina nerabezaroa oso txarra da. Gure seme-alabekgaixotasuna izateko berezko joera dute, baina zenbait eragilek gaitzaazalerazten dute: drogek, emozio gogorrek… Sekulako paranoiaksortzen zaizkie, baina ez dute medikuarengana joan nahi. Izan ere, ezdute uste gaixo daudenik”.
Egoera asko okertzen denean, gaixoapsikiatrikoan sartu beharra dago. Ana Mari Etxeberria zumarragarrakgarai batean gogorragoa zela oroitzen du. “Epailearen aurreansalaketa jarri beharra zegoen. Orain, zorionez, medikuak ematen duenagiria Ertzaintzari aurkeztearekin nahikoa da. Ertzainak gaixoakpsikiatrikora eramatera behartuta daude”.
Senitarteko bat psikiatrikora eramateaoso gogorra da, noski. “Eurei kalte egin nahi izatea leporatzendigute eta une oso latzak dira. Gainera, psikiatrikoa oso zahartutadago. Orain ari dira berritzen”, dio Ikutzak.
Egoeraren gordintasunaz argi eta garbihitz egiten dute, gaiak tabu izateari utzi diezaion eta gizarteaknormaltasunez begiratu ditzan. “Asko ez dira etxetik irteten, bainaguk ez ditugu ezkutatuta eduki nahi. Gainera, eurak irteten ezbadira, gu ere ez: bakarren bat eurekin gelditu behar da”, azaldudu Kerejetak.
Dena den, ez da egoera dramatizatzearenaldekoa. “Jende askok du arazo hau eta askori ez zaie nabarmentzen.Aurreko batean osasun zentroa joan nintzen eta batek Joño, zuere hemen! esan zidan. Baietz esan nion, ez nion alabarekin joannintzela eta bera baino azkarragoa naizela esango!, dio urretxuarrakumorez.
Buruko gaitzekiko dauden zalantzakdirela eta, makina bat anekdota bizi izan dituztela diote. Ana MariEtxeberriak, adibidez, osasun mentaleko zentroan ikusi duten batzuekaurretik pasatzen denean burua makurtzen dutela dio. IñaxiIkutzak, berriz, ezagun batek hau al da gaixo dagoena? Normala daeta! Zein galanta! esan ziola gogoratzen du.
Umoreari eusten badiote, neurri handibatean elkarri laguntzen diotelako da. “Guregana etortzen ezdirenak batzuetan oso triste sentitu behar dira eta arazoak besteeikontatzea oso onuragarria da. Guk barrenak husten ditugu, bazkariakegiten ditugu…”, dio Jesus Mari Kerejetak.
Gainera, senitartekoak ondo sentitubehar dira gaixoei lagundu ahal izateko. “Batzuetan hondoratuegiten gaituzte, baina gu ondo egotea ezinbestekoa da. Eurek berehalaikusten dute ondo edo gaizki gauden. Arazoak dituzte, baina ez dirabatere tontoak”, aipatu du, bukatzeko, Iñaxi Ikutzalegazpiarrak.