Egun handia omen zen txerria hiltzen zen hura, esaera bat ere
ba omen du: "Txerriya ildako astea, ta ezkondutako urtea!
Txerriya ildako astea re gozua izate ek eta ezkon berrin urtea re
ala izango ek!" (Euxebiok berak eman zion azalpena esaerari
ere).
E: Gure osabak, aman anaiyak, iltze zian txerriya,
eta beti illuntzen iltze genduan.
X: Ta noiz izaten tzan?
E: Ba ori, ortxe Sa(n) Martiñak ingurun, gabonak
alden. Eta ordun ba txerrie il da, izate uan ba, gibela jan. Gibelakin
afaltze uan.
X: Ilberrin, txerrie il berrie, ta gibela jan. Ze iltzen
tzon zuen etxen bakarrik, ala ingurukota juten tzan?
E: Basarri geiyotan e bai, iltze zian ba Mutillon
e bai, or Mutillo baserriya, eroi iñ uan, eta iñor ezte(k) bizi,
ba desaparecido zeok. Ura Antzuelako parten zeon. Area re jute
uan eta, Mendizabal, Ipiñarritta ta oieta re uste(t) baietz.
X: Ta nola iltzen tzon?
E: Ba kutxillokin. Gantxoa sartze zoan okotzen,
eta artu ta ekartze genduan maiyan ondoa, ta maiyan prast! bota;
batzuk eutxi, pare bat iru bat laun izate ittuan arei eusteko,
eta beste(k) ba sangrau itte zien, iltzaillek.
Geo beste bat eote uan odolai buelta(k) ematen, barriñoi baten,
odola zeatu etzeiñ, sekatu etzeiñ, geldittu etzeiñ, geo buzkantzak,
odolkik itteko.
X: Ta gero zer eitten tzan?
E: Gero garbittu, erre, garookiñ. Garoa gaiñea
bota ta, ba bizarra erre itte gendiun txerriyai, eta geo ba ikullua
eo, egualdi ona balin bazeon, ba kanpon igual itte genduan. Okotzen
sartze gendioan ola makilla, zea egur bat, da zuti ipintzen genduan
txerria, muturrez goora, ankaz beera zuti. Eta geo garbittu itte
zien.
X: Baño ori iriki ta gero ala?
E:Iriki ta gero, barrua dana kendu, eta gero
ba makilla, eo egur baten ipintze uan zuti, eta bizkarren itte
zoan ebagi bat ola, bueno ori garbittu ta geo itte zoan. Garbi-garbi
itte zian, eta garbittu ta geo, ola bizkarren goittik barreneaiño
ebagi bat itte zoan kutxillokiñ, oztu daiñ azkarrao.
X: Gibela esate zu jan itten tzala, beste zerbaitt aprobetxazten
tzan?
E: Bueno, aprobetxatze ittuan baiña, momentu
ortan gibela izate uan lenengo aprobetxatzen tzana, gibela eta
guntxurrunak eo ola e bai baiña...
X: Estek eta?
E: Estek eta orik geo garbittu, eta txoixok
sartzeko.
X: Biotzak eta olako gauzak?
E: Ori jan itte ittuan. Orik e igual gibelakin
batea jango ittuan. Eta puxikea, txerriñ puxikea, txixapuxikea,
ba gu muttikok, eta ba, txixa kendu, ustu eta andik urrungo eunen
eo, pixkaat sekatze zanen puztu itte genduan. Puztutze genduan,
globua bezela, da geo muturra itxi, fuerte, estu-estu-estu, da
baloian ibiltze genduztean, puskatu arte.
X: Kabezudok ibiltzen duena?
E: Bai, ebaliko due. Gu baloian ibiltze genduztean.
Aik eta puskatu arte, puskatze uan eta urrungo txerriya ill arte
kitto! Baloiyik etzoan. Sekatze zanen naikua ximela geatze uan
e! Geo beti arrapatze zian giltzamat o zeoze ta pomp! Eta fuera.
Bestalde, Aranburuetxeberri baserrian (Zumarraga) esan zidatenez,
garai batean ostiraletan ez omen zen txerririk iltzen.
