Zumarragarrek urteko egun handiena ospatu zuten atzo. Santa Isabel eguna herritar guztientzat da berezia, baina bereziki txistularientzat eta dantzarientzat. Komunikabideok dantzariei ematen diegu protagonismoa eta askotan txistulariak ahaztu egiten ditugu. Baina dantzariak bezain garrantzitsuak dira. Horra hor Antxiñako Ama taldeko Mariaje Arratibelek txistularien Santa Isabel egunari buruz idatzitako testu hunkigarria.
“Uztailaren 2a data berezia da Zumarragan. Santa Isabel eguna heltzearekin batera, herriak tradizioa, emozioa eta artea uztartzen ditu. Egun horretan, goizean goizetik, txistulariontzat momentu zirraragarria iristen da: ezpata dantzaren doinua jotzea, dantzariei lagunduz.
Goizeko zortzietan kalejira hasten dugu txistulariok. Herriko kaleetan barrena giroa pizten dugu, eguna esnatzen. Doinuak airean, oinak lurrean, eta irribarreak bistaz bista. Eta handik gutxira, 09:30ean, herriarekin batera Antiora igotzen gara. Une horretan guztiak hartzen du beste kutsu bat: herria mugitzen da, herria batzen da, eta festa giroa nagusitzen da. Bertan ulertzen da herri baten izana: sustraitua, partekatua, bizia.
Ez gara soinu hutsa: dantzarien pausoa gure erritmoan doala sentitzen dugu, eta guk, haien mugimendu bakoitzarekin, keinu bakoitzarekin, bat egiten dugu. Prestaketa luze baten emaitza da: entseguak, ahalegina, arreta, eta batez ere, elkarren arteko konfiantza. Musika eta dantza bereizi ezina bihurtzen dira.
Dantzariekin batera kezkatzen gara, haien pausoa zehatza izan dadin, gure doinuak bidea argitu dezan. Une bakoitza zaindu beharra dago: elkarri entzunez, elkarri eutsiz. Gure artean sortzen den kohesioak egiten du eguna berezi. Talde lana da guztia. Eta horregatik, doinuak ere sakontasun berezia hartzen du.
Guretzat, urteko egun politena da. Goizetik bertatik sentitzen da giro berezi bat: urduritasuna eta ilusioa elkarrekin, eguneroko soinuak isildu eta gure txistuek airea betetzen dutenean. Herriko kaleetan zehar, belaunaldiz belaunaldi gordetako melodia horiek berriz bizitzen dira, eta guk, urtez urte, zati bat jartzen diogu kate horri.
Ezpata dantza eguna da, bai, baina ez da dantza hutsa. Musika eta dantza uztartzen diren unea da, baina batez ere, herria biltzen duen eguna. Guk jotzen dugun doinu bakoitzean, pauso bakoitzean, bada lotura bat: elkarrekin egoteko gogoa, herri sentimendua elikatzeko beharra.
Santa Isabel egunean, dantzaren eta musikaren bidez, herria bihotzean hartzen da. Eta hori da benetan garrantzitsua: artea tresna bihurtzea elkartasunerako, batasunerako, ospakizunerako. Urte osoan prestatutako lana egun bakarrean adierazten da, baina haren oihartzuna askoz harago doa.
Txistuaren taupadaz eta dantzaren arnasez, Zumarraga herri bihurtzen da”.
