a) NOR aditz sisteman izan aditzaren orainaldiko adizkietan e sustraia erabiltzen da lehenengo, eta bigarren pertsona pluralei dagozkien adizkietan:

gea / zea / zeate (zate) [1]

3. pertsona singularrean a da erabiltzen den erroa: da, zan, ...

b) NOR - NORK [2] aditz sisteman *edun aditzak bere objektua 3.pertsona singularra duenean bi erro erabili ohi ditu:

1. eta 2. pertsonan e erroa:

det / dek-n / deu / dezu / dezue

3. pertsona singularrerako o erroa darabil indikatiboan eta baldintzan (3. pertsonan pluralerako berriz u erroa gordetzen du):

do / zon / balo

c) NOR - NORI - NORK sisteman Euskal Herriko erdialde osoan bezala, hemen ere i erroa erabiltzen da:

diot / dio / diou/ gendiun...

d) Mendebaleko euskaran gertatzen den bezala, hemen ere ahaleran, aginteran eta subjuntiboko adizkietan egin erroa agertzen da, *ezan agertu beharrean:

(adibide gehiago nahi izanez gero ikus aditz taulak). Badirudi egin erroaren erabilpena Ataun, Zegama eta Zaldibiaraino iristen dela [3].

Ahaleran:

	NI		HI		HURA
	ORAIN	LEHEN	ORAIN	LEHEN	ORAIN	LEHEN
NIK	__	__			deiket	neiken
HIK			__	__
HARK	naike	neiken			deike	zeiken
GUK	__	__			deikeu	gendeiken
ZUK	naikezu	neikezun	__	__	deikezu	zeikezun
ZUEK	naikezue	neikezuen	__	__	deikizue	zeikezuen
HAIEK	neikie	neikien			deikie	zeikien

 

Subjuntiboan:

Aurrez esan bezala, subjuntiboa oso gutxi erabiltzen da, eta adizki gutxi batzuk ageri zaizkigu:

Apiilla biribilla // Neu bazeuzkat bi eun da erdi, // Emaiak ik beste bi ttaerdi//Artzai fanfarroso orri kendu daiyoten // eun ardi tta begi ori! (diezazkiodan)

Orrutz beti, direzio ortan jute zan, Anboto aldea jute zan beti, emen, emen Zumarralde, aldeti, Beasaiñaldeti etorri esan daiyun, ta beti Anbotoa, Deskargalden aurrea, Anboto an dao... (dezagun).

Aginteran:

	NI	HI	HURA
NIK	__
HIK		__
HARK		daiala (hiri)	dailla
GUK	__
ZUK	nazu	__	izu
ZUEK	nazue	__	izue
HAIEK	naiela	daiela (hiri)	daiela

e) Ari izan eta jardun aditzak:

Mendebaldean ari izan aditza arrotza izan da oraintsu arte, eta honen ordez egon, ibilli eta leku batzuetan jardun erabili ohi dira. Aztergai dugun inguruan ari izan eta jardun erabiltzen dira. Honez gain, badirudi Tolosaldean eta Goierriko sortaldean jardun ez dela ohikoa. Hona hemen hainbat adibide:

"... olako trontzia andi batek eldu, eta bestek eta ... ta geo aizkorekiñ eitte zitzakon zuloa alde bateti... zuti daola ai naiz e! Arbolia zuti daola e!

"... Pernando garoa ebaitzen ai men tzan,..."

"... trenbidea bai, emen iburretako Dionixio ta emengo ori Urola garbitzen jardun tzon! Urolako zea au e! Karrilla ebaitzen e! Eitten e! Emen Iburretako Dionixio mutiltzarra ta orik jardun tzuen e!

Ikus daitekeenez, jardun aditzak beti aditz laguntzaile iragankorra hartzen du ondoan. Hau ere mendebaleko joera izango litzateke, ekialdeko euskalkian, orokorrean, aditz laguntzaile iragangaitzak erabiltzen baitira.

f) Egin aditzaren indargarri:

Irene Hurtadok bere lanean adierazten duen bezala, mendebaldeko eta erdialdeko hizkeretan egin erabiltzen da aditza galdegai denean. Aztergai dugun ingurunean aditz hau sarri erabiltzen da aditza indartzeko:

"... beoi etorri iñ uan Lasartea eamateko Goerritti billa, guk korrika ondo itte gendula ta, etorri tta..."

"... trapitxerok gastau in dittuk, leenao ibiltze uan e bat e bei xaar bat baten eosi ta besten saldu ta,..."

 

Aditz trinkoei dagokienez, hauen erabilera oso urria dela aipatu beharra dago. Hiztun gehienen joera aditz perifrastikoak erabiltzearen aldekoa da. Egindako galdeketetan zenbait adizkik zailtasuna sortu orduko, forma perifrastikoak erabiltzen zituzten hiztun zaharrenek ere, ari izan erabili ohi da adizki trinkoaren ordez, adibidez:

ontxe eamaten ai nauk (yamarriat trinkoa erabili ordez).

a) Joan aditzaren erabilerari dagokionez, honako egoera aurkitu dugu:

Ikus daitekeenez, lehenaldiko adizkietan erroa orainaldian baino erregularragoa da. [4]

b) Aditz trinkoen iraganaldian, nahiz eta euskara baturako e izan onartutako sustraia (nekien, nenbilen, neraman[5],...), gure ingurune honetan, e sustraidun formez gain (zeuzkan, zetorren, zekarrela,...), tarteka a ere entzun dezakegu(zamarren, zabillen, zauzkan, nakarren,...)[6].