"...Eskola fundamentuik batez,
eta iskeria re ba sukalden aittuta ikixi det..."

Atal honetan Urretxuko eta Zumarragako hizkeran bokalek eta kontsonanteek dituzten bilakaera fonetikoak dira aztergai. Honela bada, eta beti ere ahozko hizkeran oinarriturik, esandakoa nola esaten den aztertuko da ondoren, hau da, bokalak eta kontsonanteak nola esaten ditugun aztertuko dugu.

         m eta n dira kontsonante sudurkariak.

Kontsonante hauek ez dute bilakaera berezirik nozitzen, hala ere, hona hemen zenbait gertaera:

•  /n/ ren galera:

  Zenbait kasutan n desagertu egiten da:

  — Aditzean sortutako desagertzea:

  Aditzen aspektu burutugabeetan, -t(z)en eta -ten bukaeretan, zenbaitetan azkeneko n kontsonanteak galtzeko joera du, beraz, ez da gertakari orokor bat. Kasu honetan ere hizketa moduak eragina izango du. Galera hori ondoko inguruneetan gertatzen da:

  t(z) en + dV > t(z) e + V: Ez da orokorra, baina ageri dira honelako adibideak.

  egiten dituzte —> eitteittue
  horiek ekartzen dituzte —> oikartzeittue

  t(z) en + gV > t(z)e + gV:

  joaten ginen —> jutegiñen
  jotzen genuen —> jotzegendun
  saltzen genituen —> saltzegenduzen

  t(z)en + zV > t(z)e + zV: Adibide hauek salbuespen gisa erabil ditzakegu aurrerago aipatuko dugun sandhien kasuan.

  ekartzen zuten —> ekartzezuen
  ematen zidan —> emateziñ
  gustatzen zait —> gustatzezat

  t(z)en + V > V + V::

  ekartzen hituan —> ekartzeittuan

  Degeminazioa: Aditzean sortutako galeraren beste arrazoi bat degeminazioa da, hau da, bi kontsonante berdin elkartzen direnean bakarra bihurtzea:

  esaten nuen —> esatenon
  gelditzen nintzen —> gelditzenitzen
  

  egiten nuen —> eittenon

  (O)MEN partikulak duen eragina: Aditzean "omen" partikula tartekatzean, partikula honen hasieran ageri den o bokala desagertu ondoren, aspektu burutugabeetan bukaerako n galdu egiten da:

  ikatzari indarra ematen omen zaio —> iketzai indarra emate men tzaio
  lehorte handia izan omen zen —> leorte aundie iza men tzan

— Norabidezko adlatiboan: (Noruntz kasua). Norabidezko adlatiboko kasu markan n desagertu egiten da, etan –runtz egin beharrean -rutz egiten da:

haruntza* —> autza
honuntzago* —> onutzaon

•  Aldaerak:

  — Sudurkarien asimilazioa:

  Orreaga Ibarraren esanetan neutralizazioa dugu hemen:

  "sudurkari bat, -/n/ edo /m/-, /b/ eta /p/ ren aurrean dagoenean, /m/ eta /n/ren arteko aurkakotasuna galtzen da, eta /m/ da ebakitzen den fonema bakarra, sudurkari ezpainbikaria, alegia. Ingurune edota ezaugarri fonologiko baten asimilazioz gertatutako neutralizazioa dugu hau."[17]

  Aurrerago ere aipatzen du Orreagak bilakaera honetan zerikusi handia duela hizketa modu azkarrak. Hona hemen  b kontsonantearen inguruan zenbait kasu:

  hainbat —> aima
  zenbat —> zemat
  piskaren bat —> pixkamat