Aztergai dugun eremu honetan a determinatzaileak bat egiten du hitz oinarekin, nor singularra izan ezik, deklinabide kasu guztietan:

a) Nor plurala:

"... nik an eitte non ba jatorduk..."
"... nee gizonak Kandidok eintzon ardik moztu... Ipiñarrittako Ainhoak garbittu illek..."

b) Nork singularra:

"... ta errotarik eitten tzon bueno diru pixkaat, gutxi zan e! Diru pixkaat eta bi iru kilo zakui kendu..."
"... ordun oitturia zan auzok bata bestei launtze zion... igual esate bateako Mendizaalekok oindio gariya eldu bae zeukien, bueno Ipiñarrittan ai dia ta guazen Ipiñarritta..."

c) Nork plurala:

"...umek etzekiela nola itten tzan talua..."
"...Erratzukok igual esango zuen, bueno gu ya pasauta gare ba guazen launtzea..."

d) Non singularra:

"...eomai bastarren eitte gindun Ipiñarrittan..."
"...geo bestalden artua ... eitte gindun ola zulo bat artairiñakin... gatza..."

e) Nori singularra:

"... negui aurre eitteko lekuik etzeukien..."
"... ori pasatze zitzakon gariri irikin marson..."

Kasu honetan, eta hitza i bokalez bukatzen denean, askotan mugatzailea ez da asimilatzen: txerriyai, ardiyai,... bezalako adibideak ageri dira tarteka.

f) Nori plurala:

"... ua etzan saltzen, txerriri emate zan..."

Hemen ere antzeko joera nabari da: ardiyai  bezalako adibideak aurkitu ditugu.

g) Noren singularra:

"... gaztañan zumitzakin.."
"...andrenen eskuarakiñ..."
"... prasen ondoti..."

h) Noren plurala:

"... mutikon kontuk..."

i) Norekin singularra:

"... Ezkioti tta etortze zian astookiñ e!..."
idikiñ (idiarekin)

j)  Norekin plurala:

"...kontu garbikin..."
"... astoa sestokin ez al dezu beiñ e ikusi?..."

k) Hitz bati –ago atzizkia eransten diogunean ere , mugatzailea asimilatu egiten da:

"... gaiñea nai izate zuen pixkaat beandugo..."

Dena dela, eta nahiz eta mugatzailearen asimilazio honek indar handia izan gurean, badira zenbait adibide mugatzailea erakusten dutenak (adibide bakan batzuk izan arren). Nori kasuarekin gertatzen dena aipatu dugu. Beste bi adibide ere aurkitu ditugu: adibide horietako bat Aginaga auzoan jasoa da, Zumarragan, beraz, eta bestea Urretxun:

"...sugeartuan zuztarra, sugeartua, eta geo katusa, katus lori ori ez, ola pikatzen donaantzak e, ojan bueltan, ori, eta argizaiya, argizaiya bear da ori itteko, eta zea oliua..."
"...E: ai giñan, ai giñan beiñ beiyakiñ souan ai giñan antxe etxe ondon bertan... ta guk ezkendun ezerre ikusi, baiña etorri zan ola aize bolara bat oso berua, eta esantzon Anaxtaxiok, etxea jun ba ñau..."

 

Mendebaldean ez bezala erakusleek, Goierrin eta Tolosaldean bezala, erro desberdinak dituzte singularrerako eta pluralerako, eta izenaren eskuinaldean agertzen dira:

"... oso gaizki ibillitako gea gu basarri ontan..."
"...lotu gariya ta onek e ala esaten do..."

Hona hemen erakusleen deklinabidea erakusten digun taula. Tauletan ikus daitekeenez aukera bat baino gehiago agertzen da. Honekin zera adierazi nahi genuke, hiztunek forma hauek arbitrarioki erabili dituztela.

Taulak erakusten duen bezala, absolutiboan hirugarren graduko erakusle singularrak hiru forma hartzen ditu, ua, ura eta aura[1]. Azken hau fosilizaturik ageri dela esan genezake, ez baitu forma indarturik, eta ingurune finkorik ere ez baitu.

"... aura artu, uyepeletan urtu eta aekin geo beste, bota aura re esnei tta erain, dan dana batittu..."
"... Leontxio koñaua bizikletakiñ aura ta ni korrika,..."
"... zea aura narruzkua isete zan eta ura antxe zuloti zuloa pasatze zon,..."

 

Erakusleak ere indarturik ager daitezke, hau –(T)XE atzizkia erantsiz lortzen da gure inguruan:

"... auxe gustatze zat!"
" ... eskolan eman? Oixe, oin baiño goorraoa zan..."
"...aetxekiñ ikixi gendun txofer guk..."
"... nola esango nizuke... onetxen, au baiño aunditxooko koadroko egur bat, tabla bat izite zan, ool bat..."

Zenbaitetan erakusleak izen bereziekin batera agertzen dira (normalean pasadizoak kontatzean gertatzen da).

"... jode! Konturau zanen Xipri ori, Xipri ori baten bat zetorrela, jo ta larreako artasoon beeti goora..."
"...Ipiñarritta torriko sian ta Tomax onek anaia zeukan..."

Beste zenbaitetan, nahiz eta izen berezia ez izan, espero ez den zenbait gunetan ageri da erakuslea:

"... bee aitta ori ekarri men tzon da,..."

Aipatzekoa da hurbiltze adlatiboarekin (norantz) gertatzen dena. Gurean erakusleari atxikita ageri da, ondorengo adibideek erakusten diguten bezala:

"... ta otea segon da garoa ta autzatzeon ba iskutatzeko ara eaman bar gendula,..."
"... beti direzio ortan jute zan Anboto aldea jute zan beti,... Beasaiñaldeti etorri, esan daiyun, ta beti Anbotoa... orrutz sekula ez, beti ara..."

 

Gainerako kasuetan, hau da norabidea adierazteko, I + ALDERA   (izena+ aldera) moldea erabiltzen da. Hau izen arrunt zein bereziekin ikus dezakegu.

"... beti direzio ortan jute zan Anboto aldea jute zan beti,... Beasaiñaldeti etorri, esan daiyun, ta beti Anbotoa... orrutz sekula ez, beti ara..."
"... guk esaten genduan iixkolekua ezta, esaten gendioan orri, zeatio etortze ittuan, kotxek ba oiñ ba, orra e Santa Barbaa aldea etortzen dan bezela,..."

 

a) Zenbatzaile zehaztuak:

 Kardinalak:

bat bi iru lau bost sei zazpi zortzi beatzi amar

amaika amabi amairu amalau amabost amasei amazazpi emezortzi emeretzi ogei

otabat oetabi oetairu oetamar oetamaika berrogei berroetabat berroetamabi

Hona hemen zenbakien kokagunea :

IS – BAT

Gainontzekoak – IS

"... motor bat eta ezer ez, ordun etzeon ezerre, potentzi gutxi..."
"... soldautzati etorri tta isengo zian oiñ berroetamazazpi urte, ..."
"euneko amar kilo geatze zian errotan,..."

Zenbait esapide:

Gutxi gora–beherako kopurua adierazteko (-N) BAT esapidea erabiltzen da:

"... beti arrapatzezian ba giltzamat o zeoze..."
"... da an eotezan beti e karreteron bat eo..."
"... porrumatzuk, azamatzuk..."

Ordinalak:

Ordinalak, zenbakiei –GARREN atzizkia erantsiz eratzen dira. Hona hemen adibide batzuk:

- lenengo
- biarren
- iruarren
- bosgarren
- aizkena

Banatzaileak:

Banatzaileak zenbatzaile zehaztuei – NA atzizkia erantsiz lortzen dira.

" ... aura ta ni eunbanan oola asi giñan..."

b) Zenbatzaile orokorrak:

DANA, GUZTIA eta OSO dira erabiltzen diren zenbatzaile orokorrak. Hala ere, DANA da zenbatzaile orokor nagusia, GUZTIA gutxi erabiltzen da.

"...ordun etzion ainbeste tratoreik eta dana ganadukiñ eittentzan..."
"...area re bai area ba dana batzeko..."
"... ordun auzokok danak e... alkartuta..."

Hona hemen GUZTIA ren zenbait adibide:

"... arrapau in die al duen guztiya..."