a) Pertsona izenordain:

Pertsona izenordain arruntak Euskal Herri osoan erabiltzen direnak direnez, ez ditut aipatuko. Bai ordea, hauen baliokide indartuak:

neu, eu, geu, zeu, zeuek

3.Pertsonarako bi izenordain ageri dira, bata singularra eta bestea plurala: bera[2] eta erak.

•  Bera:

"... potentzi gutxi ziento beinti zinkon etortze zan ta bea re allau ezinda...."
"... bueno ba beak e ba emetxe gukin batea lo ite zon..."

•  Erak:

"... ba een kartoiakin da, aglomerauakin da o oolakin iñ departamentuk..."
"... aarik e geotxio bota eta eak nai zuen ba..."

b) Izenordain zehaztugabeak:

Izenordain zehaztugabeekin hasi aurretik galdetzaileak aipatu behar genituzke, ikusiko dugun bezala, zenbait izenordain hauek oinarritzat hartuz sortzen baita:

Galdetzaileak:

•  Nor / Zein galdetzaileen arteko erabileran ezbairik gabe zein erakoak dira aztergai dugun inguruan erabiltzen direnak:

- " ... ta an koziñerua bakizu zein tzan gaiñea?..."
- "... gero gerrakon berriz e garie eitte gendun, baño kendu eiten tziuen ayuntamentun, estakit zeñentzako eamaten tzuen baño..."

Aipatu berri diren galdetzaileez gainera, badira beste galdetzaile batzuk ere. Nahiz eta izenordain ez izan, zenbait adibidek erakusten digunez, hala jokatzen dute:

•  Zenbait:

"...zenbaittek in balio, zenbaittek in balio nik in dioan bi oik!..."

Galdetzaile hauetatik pluralerako galdetzaile analogikoak sortzen dira:

"... bata bat eta pijamia ta eztai zertzuk eaman tzuen diruipae e!..."

Galdetzaileetatik erakarritako izenordain zehaztugabeak:

Aztergai dugun lurraldean norbait/ zerbait erako izenordainak ez dira asko erabiltzen, eta horien ordez baten bat eta zer edo zer erabiltzen dira. Hona hemen zenbait adibide:

•  Norbait / zerbait:

  Zerbait izenordaina erabiltzen da norbait erakoa baino gehiago. Gero aipatuko dugun bezala norbait erabili beharrean baten bat erabiltzen da[3].

  "... ba joño zerbaittekiñ adornau... an ikusitta zerbaitt baneukian..."

•  zer edo zer erakoak:

  "... arreglua, arreglua zeoze partxe bota, zeoze partxea baiña, etzon e, denbora gutxiko arreglua zan e!..."

•  edo + galdetzailea:

  "... Gerra inguru ortan eo aisek bota ittu postek eta Beaingo astua akau son indarrak da laguna tokau zeiken da ura akau zon, eskerrak, ua zan tokiñ eoseiñ tokau zeiken da ..."

•  ezer / inor:

  Izenordain hauek ezeztapen zentzua duten perpausetan ageri ohi dira gehienbat:

  - "...Badiolan fabrikan neillen orduako ta an e iñorrez ta ..."
  - "... indarrik ezertako ez, motor bat eta ezerrez, ordun etzeon ezerre..."

•  norbera:

  " ... geo kanpotako jendea sartzen asi zan garaiyan oi ikusi itte uan pixkaat e ze jaten tzon da bueno ba nor beak e ba prueba itten asi tta,..."

  Baten bat egiturako izenordain zehaztugabeak:

  "... Batematek ezkondu bar tzonen urtebete aurreti artzaiyai enkargatze zion koltxoiya itteko illek,..."

a) Izenen deklinabidea:

Hona hemen deklinabide taulak(Bizidunak eta bizigabeak kontuan hartuz):

Mugagabea:

	-a	-e	-i	-o	-u	Kontsonantez bukatutakoak
ABSOLUTIBOA ZEIÑ	alaba plaza	ume etxe	ardi zubi	otso baso	katu ikullu	gizon ezur
ERGATIBOA ZEÑEK	alabak plazak	umek etxek	ardik zubik	Otsok basok	Katuk ikulluk	Gizonek ezurrek
PARTITIBOA	alabaik plazaik	umeik etxeik	ardiik zubiik	otsoik basoik	katuik ikulluik	gizonik ezurrik
DATIBOA ZEÑI	alabai plazai	umei etxei	ardii zubiri	otsoi basoi	katui ikullui	gizoni ezurri
GENITIBOA ZEÑEN	alaban plazan	umen etxen	ardiñ zubiñ	Otson bason	katun ikullun	gizonen ezurren
SOZIATIBOA ZEÑEKIN	alabakin plazakin	umekin etxekin	ardikin zubikin	otsokin basokin	katukin ikullukin	gizonekin ezurrekin
MOTIBATIBOA ZEÑEATIK	alabakati-k plazakatik	umekati-k etxekatik	ardikati-k zubikatik	otsokati-k basokatik	katukati-k ikullukatik	gizonekati-k ezurrekati-k
DESTINATIBOA ZEÑENTZAKO	alabantzako plazantzako	umentzako etxentzako	ardintzako zubintzako	otsontzako basontzako	katuntzako ikulluntzako	gizonentzako ezurrentzako
INESIBOA NUN	plazatan	etxetan	zubittan	basotan	ikullutan	ezurretan
LEKU GENITIBOA NUNGO	plazatako	etxetako	zubittako	basotako	ikullutako	ezurretako
ADLATIBOA NOA	alabana plazataa	umena etxetaa	ardiña zubittaa	otsona basotaa	katuna ikullutaa	gizonana ezurreta
ABLATIBOA NUNDIK	alabaandi-k plazatati-k	umeandi-k etxetati-k	ardiandi-k zubittati-k	otsoandi-k basotati-k	katuandi-k ikullutati-k	gizoneandi-k ezurretati-k

Singularra:

ABSOLUTIBOA ZEIÑ	alaba plaza	umia etxia	ardiya zubiya	otsua basua	katua ikullua	gizona ezurra
ERGATIBOA ZEÑEK	alabak plazak	umek etxek	ardik zubik	otsok basok	katuk ikulluk	gizonak ezurrak
DATIBOA ZEÑI	alabai plazai	umei etxei	ardiyai zubiyai	otsoi basoi	katui ikullui	gizonai ezurrai
GENITIBOA ZEÑEN	alabana plazana	umena etxena	ardiña zubiña	otsona basona	katuna ikulluna	gizonan ezurran
SOZIATIBOA ZEÑEKIN	alabakin plazaakin	umekin etxeekin	ardikin zubiikin	otsokin basokin	katukin ikullukin	gizonakin ezurrakin
MOTIBATIBOA ZEÑEATIK	alabakati-k plazakati-k	umekati-k etxekati-k	ardikati-k zubikati-k	otsokati-k basokati-k	katukati-k ikullukati-k	gizonakati-k ezurrakati-k
DESTINATIBOA ZEÑENTZAKO	alabantzako plazantzako	umentzako etxentzako	ardintzako zubintzako	otsontzako basontzako	katuntzako ikulluntzako	gizonantzako ezurrantzako
INESIBOA NUN	plazan	etxen	zubin	bason	ikullun	ezurran
LEKU GENITIBOA NUNGO	plazako	etxeko	zubiko	basoko	ikulluko	ezurreko
ADLATIBOA NOA	alabana plazaa	umena etxea	ardiña zubia	otsona basoa	katuna ikullua	gizonana ezurrea
ABLATIBOA NUNDIK	alabaandi-k plazati-k	umeandi-k etxeti-k	ardiandi-k zubiti-k	otsoandi-k basoti-k	katuandi-k ikulluti-k	gizonaandi-k ezurreti-k

Plurala:

ABSOLUTIBOA ZEIÑ	alabak plazak	umek etxek	ardik zubik	otsok basok	katuk ikulluk	gizonak ezurrak
ERGATIBOA ZEÑEK	alabak plazak	umek etxek	ardik zubik	otsok basok	katuk ikulluk	gizonak ezurrak
DATIBOA ZEÑI	alabai plazai	umei etxei	ardi(r)i zubi(r)i	otsoi basoi	katui ikullui	gizonai ezurrai
GENITIBOA ZEÑEN	alabana plazana	umena etxena	ardiña zubiña	otsona basona	katuna ikulluna	gizonan ezurran
SOZIATIBOA ZEÑEKIN	alabakin plazakin	umekin etxekin	ardikin zubikin	otsokin basokin	katukin ikullukin	gizonakiñ ezurrakin
MOTIBATIBOA ZEÑEATIK	alabakati-k plazakati-k	umekati-k etxekati-k	ardikati-k zubikati-k	otsokati-k basokati-k	katukati-k ikullukati-k	gizonakati-k ezurrakati-k
DESTINATIBOA ZEÑENTZAKO	alabantzako plazantzako	umentzako etxentzako	ardintzako zubintzako	otsontzako basontzako	katuntzako ikulluntzako	gizonantzako ezurrantzako
INESIBOA NUN	plazatan	etxetan	zubittan	basotan	ikullutan	ezurretan
LEKU GENITIBOA NUNGO	plazatako	etxetako	zubittako	basotako	ikullutako	ezurretako
ADLATIBOA NOA	alabana plazataa	umena etxetaa	ardiña zubittaa	otsona basotaa	katuna ikullutaa	gizonana ezurreta
ABLATIBOA NUNDIK	alabaandi-k plazatati-k	umeandi-k etxetati-k	ardiandi-k zubittati-k	otsoandi-k basotati-k	katuandi-k ikullutati-k	gizoneandi-k ezurretati-k

b) Deklinabideari buruz zenbait ohar:

•  Ergatiboa: (Nork kasua):

  Ergatiboa (nork) singularra eta pluralaren marka (A)K da. Ondorioz, bai absolutibo pluralerako, bai ergatibo singular eta pluralerako forma bera daukagu. Beraz, ondorengo adibideetan ikus daitekeenez, forma hauek bereizteko azentuaren kokapena eta testuinguruaren laguntza beharrezkoa dira:

  NORK singularra:

  nire gizonak egin zuen —> nee gizónak eintzon
  errotariak egiten zuen —> errótarik eittentzon

  NOR plurala:

  eduki nuen ba jatorduak —> eukinon ba jatorduk 
  egin zuen ardiak moztu —> eintzon árdik moztu 

  NORK plurala:

  umeek ez zekitela nola egiten zen  —> úmek etzekiela nola ittentzan
  Erratzukoek igual esango zuten —> Erratzukok igual esango zuen

•  Datiboa (Nori kasua):

  Datiboari dagokionez orokorrean (i bokalez amaitzen ez denean), azentuak bereizten ditu singularra eta plurala.

  alábai / álabai
  errépei/ érrepei

•  Genitibo (Noren) eta inesibo (Non) singularrak:

Genitibo (noren) eta inesibo(non) singularrek forma bera dute. Testuinguruak bereizten ditu.

NON: - kalen bai bizi - mendiñ zelai saillak   - bi orduko biden

NOREN: - artua sartzezan prasen gertuago - brasen ondotio - eskun gañen

•  Destinatiboa (Norentzat kasua):

  Destinatibo atzizkia – TZAKO da[4]:

  eskolentzako zerbai kendu...
  neetzako lanik txarrena...

•   Ablatiboa (Nondik kasua):

Nahiz eta lau modu ageri diren ablatiboa eratzeko, elkarrizketatuek lehengo bi aukerak erabiltzen dituzte, eta hauen erabilera  erabat arbitrarioa da, hau da, berriemaile berak aukera bat zein bestea erabili du bereizketarik egin gabe.

-TI/DI:

"... gu atzeti ta frente eman tziun bei batek, amak jirau ta asi zaku seika... mekabenlaputa!..."
"... artu faola oi tta bagiñuzen ba etxeti zema metro, ba Euxebion etxeti etxe ondon bertan,..."

-TIK/DIK:

"... ori Fernandok politta in tzon ori bai,... jakiña txerriya arrapau onek esan dona makillatik arrapau ta... juntzianen atia jo zuenen umia zeukela lotan da, umia zeukela lotan da ixillik eoteko ta,..."
"... eta aura motill ura jun bar tzon Zuloaatik beera, oñ kamiño ona daukun bezela ordun kamiño txarra zan,..."

Espresio bihurturik ageri da gehienean ondorengo –TIO marka, hitz eta esapide gutxi batzuetan aurki dezakegu:

- TIO/ DIO:

"... bai erosotu orratio e!..."
"... San Juan goizen emen zelai ontan oindio ba irurok ibilli giñan,..."

Azkenik, oso gutxitan, baina zenbait elkarrizketatuk erabili du honako forma hau ere:

- TIKAN:

"... nunbaittetik ekarri in ber da seon tokittikan, ordun errotak itxitta ta oindio,..."
"... ori Oleta pasau, andian beera junda, Martitta ondon..."

Badirudi –tikan atzizkia eransteko berrikuntza hau indartsu ageri dela Euskal Herriko ipar ekialdean, eta Deba bailarako mugetan ere agertzen omen da.[5]

•  Partitiboa (Norik/ zerik kasua):

  Partitiboan ez da ageri, Tolosaldean Irene Hurtadok bildu zuen –rikan markarik.

  "... sekula etzan faltatzen mezaik,..."
  "... illero leen esan diana, edurrik aundiena bazan e, illan lenengo jayan jutegiñan neskak eta illan bigarrenen motillak..."

•  Motibatiboa (Norengandik/ Zergatik kasua):

Tauletan agertzen den bezala, -KATIK atzizkia ageri da orohar. Hala ere,   (G) ATIK / IO ere topa daiteke zenbait kasutan. Nahiz eta bi atzizki  horien erabilera hiztunaren esku egon, badirudi joera nagusia –KATIK  atzizkia erabiltzearen aldekoa dela.

"...kea itten tzan da, kao, beeko sue aurren beotuta atzen ostu! Atea iriki in ber izaten gendun keakatio..."
" ... eman oixe, oiñ baño goorraoa zan... oiñ baño goorraoa zan ordun e,...gu eo rekreon beandugo sartu, eo... ordun egurra ematen tzan e! tareakati, ta gauzakati eta oixe!..."

Honelako egiturak ezagunak dira Legazpin[6], Ataunen[7], Zegaman[8], Lazkaon[9], eta badirudi Leitza[10] aldean ere ezaguna zela.

Goian aipatu bezala, beste zenbaitetan (g)ati azaltzen da:

"...ori ebitatzeati zan ilberan eittia..."

Beste zenbaitetan ere honelakoak ageri dira:

"... eta ori isen tzan orreati..."
"... zeatio..."

•  Adlatiboa (Nora kasua):

  Nor kasua aztertzerakoan, bizidunen deklinabideari dagokion atalean,  g ez da ahoskatzen:

  "... eta gero nunbaitt jakin tzon nola ibiltze giñan da etorri san, Bitorina son isena, Bitorina oi gure amana ta,..."
  "... eta esan tzian ba ordu gure amana jun bar tzea zu Lazkaora,..."

•  Birdeklinabidea:

Deklinabide atzizki bati beste bat erantsi dakioke, hau gertatzen denean birdeklinaturiko hitz bat dugula esan dezakegu:

- (ra)koan:

"...datorren perikon ja ta eatsikoyat..."
"...etxeakon kargau eta..."

         - zko:

-"z" instrumentalari–"ko" erantsiz lortzen da atzizkia:

egurrezko / gizonezko / arizko