Lexiko edo hiztegiari dagokion atala osatzerakoan, hainbat puntu hartu ditugu kontuan. Hitz multzo honetan ez dira lanbide edo jarduera zehatz bati loturiko hitzak sartu; hau da, lanbide edo ofizio zehatz bati atxekitako hitzik ez du topatuko irakurleak, azken batean ez baita lan etnografiko bat. Bestalde, gaztelaniatik jasotako hitz batzuk sartu ditugu, hizkeran sustraitu direlakoan. Hein batean, eguneroko hizketaldian erabiltzen diren hitzen bildumatxo bat da honakoa, erabiltzen diren hitz guztiak agertu ez arren. Bestalde, zenbait esapide, esamolde eta onomatopeia ere tartekatu ditut. Elkarrizketetan jasotako hainbat esaldi, esaera, espresio... bildu ditut, bitxikeria modura.

Orokorrean ez dut hitzaren esanahirik eman, bere testuingurua baizik. Dena dela, testuinguruarekin nahikoa ez dela iruditu zaidanean, itzulpena eman dut. Horrez gain, zenbait hitzetan ageri diren sinonimo eta aldaerak testuetatik hartutakoak dira.

 

A | B | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | S | T | TX | U | X | Z

Hiztegia

A

Aapi: "... kukuk ezto aapik itten..."

 

Aaztu: "... kajoi bat, egurresko kajoia, zaukan eta an ipintzen tzon estait se botatzen tzion nola san izena... aastuta nao ya..."

Abalo: "... Zea ori bee katxarrokiñ eote zan, abalua esate zitzakon orri, gu bintzet, ..."

A(b)arka: "... ba aarka xaarren batzuk ... oin bezela katiuskaik eta etzan..."

Abar: "... ortxe bastaren tzegon subana, egurrezko bidoi bezelako bat zan eta an pintzentzan erropea bean abar batzuk ipiñi, ude jun tzeiñ..."

Abe: "... etxetako abe oek itten ibiltzen zan garayan..."

Adar: "... aari orrek adarrakin begiya etaa men txoan..."

 

Adarra jo: "... eta nik adarra jotzeatik, adarra jo bar tzioat, Joxemari sukaldea junda uan da,..."

Agintxiki: "... ortzeta beitzen tzan ze edade zeukan.... oñ e beitzen tzate ortzeta e! ... ortzak aldau itten tzate emen ertetze ien agintxiki, eztait zei esate ioen ba ori aldauta balin bazeuzkan eraren antzemate zioen..."

Agiri: "... Ta gaben ordubik eta aitta agiri ez, da estu..."

Aguazill: "... da Urretxu maillako zea artan ba aguazillak pixatze zian eo alondigerok..."

Agudo: (ald.) aguro. "... gu askeneko zeatu giñuzen da ala aiek ertentzuen da,  agiñarrak, da "etorri agudo!" Monte orrek esantziun..."

Aide: 1."...bueno gonatako orrembesten ba errebajau pixkat eta antxe ta tanto! Igual mille pesta o ipiñi tela pusketa ori tta aiden eamaten tzittuen..."; 2. (sin) harrokeria"... baña beste oik bezelako aideik eta..."

Ai: "...a aiya? Umek beiñ e... pixkaat e koskortu ezkeo aiyakiñ azten tzian umek! Gaur, gaur aiyik umeik iñook ezto usauko, eta gure denboran e... sea aiya, bueno! Ze platerkaa jan aiya! Ze platerkaak! Alimentua?..."

Aingeru kanpae: "... ume bat iltze zanen, aingeru kanpaiya, kanpae txikiya..."

Aittau: "... ta geo beste beiñ ba aittau ba etxekonen ..."

Aittejaun: (sin.) aittona. ... gure aittejaunak zean itten tzon lana, karrilleroa zan, karrillen lana bai, baskotako karrillen.

Aittu: "... garai artan soiñua aitzia gauza earra izaten tzeken..."

Aize bolara: "...baiña etorri zan ola aize bolara bat oso berua, eta esantzon Anaxtaxiok, etxea jun ba ñau! Eta kendu beiyak, eta aria o erraminttia bertan utzi, da etxea jun giñan,.."

Aizpa: "... juntzan gue kuartoa ta esan ziun ontxe il da gañea aizpa, esan tziun  "aitta ez ten torri tta jaiki zaizte!"..."

Akatu: "... ipini ardua naikua eta bertan ean, ean daiala nai dona, alaxe akatu zan."

Akordau: "... danen... egurretan e bai... ordun bizkarren ekartze gendun egurra re! Oixe! Ta beiñ akordatze naiz jun giñan lengusua ta biyok ba egurre falta zan, ta jun giñen egurreta..." / "... ni re akordatze nauk gure osaba ezkondu zana..."  

Akuerdu: "... nee akuerdun e irueta iruetairu urte ontan beintzat eon da emen e!..."

Alberga: "... ta iru zati orik eitte ittuk e ola alberga batea, albergia baakik zer dan? Potzua..."

Albidade: "... jo Jangoikok ematen dio gizonai itzik itteke zenbat albidade, eta egiya da e!..."

Aldapa: "...biziketa zar bat e kanbioik eta ezer bekua e! Or aldapan latz emanez!"

Alde: 1. "... jo ta Larreako artasoron beeti goora Irigon aldea..." 2. "...orren alden aundiya da ori..."

Alde (ein): "... ta arbolapen ai men tzan egur orik, zea, pillatzen ta goitti beera taaarraaa! Txixa in men tzion, "txixa in diazu! ez! Euriya dek! Ez tiat txixaik eiñ! bai, txixa in diazu!" ta asarrau ta alde in men tzon..."

Aldi: "... ala, alditxo baten izketan eon giñen eta karo, gu genden lekuti, bestaldeko ertzen zeon ba xexenan ikullu ori..."

 

Aldiko: "... artua bai, bota nian lengon arto bat eta lerekiñ artuta eaman nian! Leria da irikiñ uztarrin dala zea luze bat pertika bezelako bat ta aekin artu ta eaman nian pentxaizu aldiko arto bat eamaten tzon!..."

Aldrebes: "...eta Bergarako parten ezin tzendun eiñ zea, agarraurik! Aldrebes da!..."

Algara: "...geo beak olaxe jarri ta parre algarak itte zittian..."

Alkar: (ald.) elkar."...ordun auzokok alkartuta, bai alkartuta... bestela, bueno!..." / "... aek ein tzuen alkarrekiñ tratua..."

Allau: "... ta artu aiskorea ta bustana mostu nion! Enitzen allaatzen geiyo!..."

Alondigero: "...da Urretxu maillako zea artan ba aguazillak pixatze zian eo alondigerok..."

Alu: "... baserritara alua dek, aldetzen da zea itten..."

Altzau: (ald.) altxau. "...zeatio ogiriña altxatzeko lenaoin bar izaten tzan oria..." / "... artu muturrekin da altza!" / "... ba narrua errezao kentzeko altzau, arrotu iten dik..."

 

Amandre: " ...Eguzki amandrea zeruan ze berri?..."

Amarretako: "... goize bazan amarretakua ta atzaldia basan merinda..."

Amona: (ald.)  amama/amadre. "... ordun e nere amonak belar ori ipintzen tzon ..." / "... lenao amamak errezatzen zon amona zanak eta geo nik berriz..."

Amorrazio: "...bustana zaukan ola kanpoalden, da aiskorea artu ta bustana mostu nion, nere amorrasioa!"

 

Amorratzen (egon, ibili): "... txaketa bat, jerse bat eta goanteik etzeon eta etxen ama zanak eindako goante, artillezko goantek, baño otzak amorratzen ni Leaspira e!..."

Andragizon: "... ni ezkondu ta gero re guk, andragizonak, beti oiyan sartzeako belauniko ittegendun errezok..." / "... andrek eta biyok jan genduan..."

Anea: "...anea bat oetamar kilo eo eztait anea zemai dan,..."

Anka (iñ): "... aurrekon anka in dion ba! Da etzuen billau,..."

Ankamotz: "...Ta, gezurra esan non Ketarin, ni baiño len tzan atariñ!, gezurra ankamotza dala ta..."

Antza: 1. (sin) maila "... karo da baserri antzan izan dittuk, ustun gauzak eta zeak eta dana..."; 2. (sin) xamar"... nola etzan txofer da ibiltzen, beti zea, illunabarren da jun ber, beandu antzen...";"... tapauta oso zea, bustiantzen baldin badao..." ; 3. (sin) bezala. "... oiñ au bezela gaztetan asi eta morroi antzen o ikixten da olako batekin ibilli dana,..."

Antzeman: "...emen ertetze ien agintxiki, eztait zei esate ioen ba ori aldauta balin bazeuzkan eraren antzemate zioen..."

Antzutu: "...oaiñ ardik ya esnea bukatu zaiek ia antzutu ttuk eta oiñ mendira beraneatzea..."

 

Aor ba!: "... esan dizut ba pasauko zala bai! Aor ba!..."

Apaiz: "...bai baña, baña oiñ jenealen apaiza o fraillia etortzen da..."

Apopillo: "... garai baten jende asko euki zuen oik apopillo..."

Apill: "...Apiilla biribilla // Neu bazeuzkat bi eun da erdi, // Emaiak ik beste bi ttaerdi // Artzai fanfarroso orri kendu daiyoten // eun ardi tta begi ori!..."

Apreta: "... guk San Juan goizen erremilletea itteko lorak beti batze genduzen ta beti alaxe jute giñan kendu apreta zarren batzuk eo abarkak eo kendu ankati eta jute giñan oiñutsik zelaian aurrea"

Apur: "...etaatze non artu beste anka batekiñ azpiñ ta biurri biurri biurri itte non da etetze zan da apur arek besoa artu, kargau sortan da etxea..."

Ar: 1. "...txerriya iltzeko re bai... bueno ikiagarrizko aldia zeoan... arrak itte zitzakon urdaiazpikoi..."; 2. arra: "... arrana kanika bezela, ola pottolo-pottoloa dek "

Arakiztu[1]: " ...arakiztuta zeukan iya, gaiztotuta..."

Arbalde: "...lenengo arbaldea o txalmea ta geo sesto batzu, bitze zan sokakiñ da lotuta bi sesto,... astosestok..."

Arbola: "...arbolia zuti daola e!... lenengo itte zitzakoan ipurdiñ aizkorekin zulo bat eiñ, ta geo trontzeekiñ ebai..."

Argizai: "...onek esan dona, argizaiya etaa arte,..."

Arkupe: "...pestatan en Zumarran e, zu etza akordauko, arkupe danak pintzen tzian zea, esto, soñujolek, soñujolek lau arkutan..."

Arnasia artu: "...ola zulok eitten tziozun ola... alde banatan eo iru lautan eo zulo batzuk ein da, andik arnasia artze zon... ua etzan ittotzen."

Arraio: "...aldeingozue emendik txoro arrayook!..."

Arrapau: "...mai gañen intxaurra jotzen da gu mai aspin sartu da arrapatzen..." / "... ba zenbat arrapauko zon, bos kilo, amar baña ori ittea gaur ez to meezi..." / "... kontu etaizak zela zeon ura illunabarren jun ber ara, antxe kilo bat o beste... ta arkuma bat arrapau..."

 

Arrastoik e (ere): "... ilberan iñezkeo ezta guston arrastoik e! Eta bestela krixton usaiya eukitze do..."

Arratara: "...arratara bat ekartzen zuela geiyenen..."

Arre (ein): "...astoi arre itteko bai baño zakuk zaitzeko ta ezkiñan kapaz..."

Arreo: "...gu pixkat beste mailla ortan ezta baña in bar tzonak arreua in bartzonak ke si izarak..."

 

Arrezkio: "... arrezkio eosi deu tratorra e ... oaiñ oetamar bat urte oetamabi urte arte dana idikin..."

Arrimau: "...iñor arrimatzemazan ra! Ertetze zon aek eta atzeti danak..."

Arrotu: "...ba narrua errezao kentzeko altzau, arrotu iten dik..."

Artaburu: "...bai bai, baserri maillan oindio asko zeok e, artaburua asko zeok...!"

Artazopa: "...Gosaldu? Bai esnezopak, o artazopak, o talua. Eta ogiya, ogiya jateko lenengo artapusketia jan bar isate gendun, eta nola ez gendun nai- izaten artapusketaik, bazkaittan lenengo, artapusketia ta gero ogipusketia..."

Artobero: (sin.) seapoto, mozolo.

Arten: "... ordun arten etzeon olako artuemanik bakizu..."

Artueman: "...leen bei mordoa ikusi ta... jente feri bat...osea artueman batzuk o..."

Asetu: "...txaala itten do ase, bete txaala..."

Asmau: "...eta jakiña ura umia, gaurkua isin izan balitz e asmauko zon beetzako gordetzen baña..."

Astakara: "...eta ni fabrikan asi nitzanen e arten emen etzeon beste itturrik e! Astakaa bat esne eaman da aekin artze zana aekiñ e konpondu bar tzan..."

Asti: "...Irigon aldea, ango zipirri zaparrea, da ni ez nian izan astiri ezta ankea moitzeko re..."

Astun: "...artua izeten da gaiñea leorraua, ta gaiñea astuna izeten da, inberri xamar arrapau ezkeo ainbeste, baiña pixkaat zaartzea indakon, ura, aek e, ezto gustoik, ura masa bat da."..."

Ataju: "...eta Monte orrek esan tziun "da zuek e seatik bueltan torriko siñaten? Emendi ataju bat seok!"..."

Atarramendu: "...Oiñ e eztaki nik orrek ze atarramendu etaako on!..."

Atrebittu: "...aek bere buruz beak ez liokela emango zeati iltzea da, pentxau emen tzon baño ez men tzan atrebittu..."

Atzea: "...ik nola ezin deiken ura berrize ordaindu o lo ke sea, euri jan dianakin atzea euri kentzen dik..." / "...gosea aik eta gosea pasau arten janaria atzea ugaldu arte..."

Aurten: "... ori urtero eotezan Asensio rogatibia uda garayan ori eotezan uda garayan, Asensio euna iseten da ba estakitt aurten e ze fetxatan san!..."

Auspo: "...auspua ortxe dao geo eakutxikoizut auspua keiya itteko..."

Automoilla: "... Emen lenengo automoila Irure taxixtek euki zon..."

Auzo: "...auzok bata bestei launtzezion... igual esate bateako Mendizaalekok oindio gariya eldu bae zeukien, " bueno Ipiñarrittan ai dia ta guazen Ipiñarritta"..." / "...bi dia emakumenak bi segidon ta gizonezkonak bi jo da geo berriz, ta geo bestia irugarrena jotzen da, gizonezko danak jakitteko auzon..."

Azao: "...an eskuz jotze men tzuen bi azao... oik itte zian bildu..."

Azaotu: "... gariya azaotu itten zan, geo jotzeko..."

Azpik: "...geo ekartze zon alpapea ba jateko da geo lastoa azpik eitteko..."

Azoka: "...lenao merkaua zeon jai eunetan... garai baten Zumarran asokia zapatu atsalden uan..."

Azuela: "...azuelia esaten tzaiona atxurran tankerako bat baño zorrotzaoa izaten dek..."

Azukar: "...ensaladia jaten e geotxon asi giñuztan gu letxugia ta, lenengo azukarrakiñ..."

 

---